Ik begrijp van waar het komt. Maar een kind of diens gedrag manipulatief noemen, is gewoon niet helpend. Het heeft een negatieve impact op de relatie tussen ouders en hun kind én het legt de verantwoordelijkheid voor de moeilijkheden – ten onrechte – volledig bij het kind. En toch hoor ik het regelmatig, zowel van ouders als van professionals.

Wanneer je als ouder je kind ziet als een manipulatief persoon, dan heeft dit onvermijdelijk een impact op jullie band. Een negatieve impact. Logisch ook. Als ik iemand in mijn leven zou hebben waarvan ik dacht dat die mij constant geniepig zou zitten bespelen om mij allerlei dingen te laten doen die ik eigenlijk niet 100% wil, dan zou ik mij daar niet comfortabel bij voelen.

Wat gebeurt er wanneer een ouder zich gemanipuleerd voelt?

In de praktijk zie ik meestal iets als dit gebeuren: het kind wil iets – begrijpelijk. De meeste kinderen weten goed wat ze willen, en wat niet. Mooie eigenschap. De ouder zegt: “Nee”. Ook begrijpelijk. Grenzen moeten er zijn. En wat gebeurt er dan: die grens zorgt -logischerwijs- voor frustratie bij het kind. Dat is geen fijn gevoel en dus gaan sommige kinderen alles uit de kast halen om ervoor te proberen zorgen dat ze toch hun zin krijgen. Ook heel begrijpelijk. Want ze willen die frustratie liever niet voelen en ze willen gewoon wat ze willen. (Wanneer ze een stuk ouder zijn is dit trouwens iets wat we vaak aanmoedigen: doorzetten om je doel te bereiken.)

En dan gebeurt hét: de ouder vindt het moeilijk om die lastige gevoelens van het kind te verdragen, begint te twijfelen, en laat de grens varen. En dan VOELT die ouder zich gemanipuleerd. Maar dat is dus niet wat er gebeurd is. Wanneer je gemanipuleerd zou worden, zou je het niet eens merken. Dat is namelijk de definitie van ‘manipulatie’: ‘het ongemerkt beïnvloeden, meestal om iemand te bedriegen’

Jonge kinderen kùnnen nog niet manipuleren

Je moet je heel goed kunnen verplaatsen in de ander wanneer je die wil manipuleren, en laat dat nu net iets zijn wat jonge kinderen nog helemaal niet kunnen. Ik las onlangs in een blog: “Laat het voor eens en voor altijd worden gezegd: de hersenen van peuters zijn niet genoeg ontwikkeld om te manipuleren, tenminste voor de eerste 18 maanden.” Pardon? En vanaf 18 maanden wel? Kinderen hebben behoeften en geven die aan. Logisch dat ze willen dat wij hen helpen om aan hun behoeften te voldoen. Dat kunnen ze namelijk zelf niet. En op vlak van voldoen aan je eigen behoeften kunnen wij misschien nog wel wat leren van kinderen.

Er is natuurlijk een verschil tussen tegemoet komen aan de behoeften van kinderen, en tegemoet komen aan elke wil en gril van een kind. Dat laatste is niet aan te raden. Maar tegemoet komen aan de onderliggende behoeften wanneer dat kan, is dat wel. Als een kind krijst dat die een snoepje wilt, terwijl die vooral honger heeft, is het wél goed om je kind te eten te geven. Dat hoeft dan uiteraard geen snoepje te zijn. En al zullen er heel wat mensen zijn die vinden dat je gemanipuleerd bent wanneer je je huilende baby in je armen neemt om te troosten: de behoefte aan aandacht en verbinding is geen ‘gril’, maar een belangrijke emotionele basisbehoefte om je goed in je vel te kunnen voelen. Begin daar dus alsjeblieft niet over te twijfelen.

Emotionele chantage?

Ik hoor soms zeggen: ‘Ja maar ze zijn wel goed in emotionele chantage hoor.’ Kinderen zeggen inderdaad weleens dingen als: “Als ik geen snoepje mag, dan ga ik heel hard brullen.” En ook: “Wil jij voor altijd een boze Rinus?” of “Als ik geen filmpje mag kijken, dan ga ik nooit meer naar jou luisteren.” Van waar leren kinderen zulke “Als… dan…” uitspraken? Meestal van de volwassenen in hun leven… dus wie doet er dan aan emotionele chantage…? Kinderen leren door te observeren. Wanneer je zulke uitspraken hoort, is het daarom goed om altijd eens naar jezelf en de andere volwassenen in de omgeving van je kind te kijken en eens na te denken of er daar iets aangepast kan worden.

Ook “krokodillentranen” worden weleens als een vorm van emotionele chantage gezien. Maar wie zijn wij om te zeggen welke tranen echt zijn en welke niet? Elk gedrag is communicatie. Misschien doet je kind inderdaad een beetje ‘alsof’. Dan moet de vraag vooral zijn: wat maakt dat mijn kind denkt dat het nodig is om te huilen? Misschien is je kind bang om niet serieus genomen te worden als er geen tranen zijn? Of misschien heeft je kind gewoon nog niet de juiste woorden voor wat die wil zeggen en zijn tranen de enige ’taal’ die toereikend voelt? En… als wij dat verdriet er gewoon kunnen laten zijn, er ruimte voor kunnen maken en er erkenning voor kunnen geven, dan valt er toch ook niets te ‘chanteren’?

Eigenaarschap nemen als ouder

Wanneer je je gemanipuleerd voelt, is dat uiteraard geen fijn gevoel. Het gevoel hebben dat je er niet in slaagt om voet bij stuk te houden en duidelijke grenzen te stellen is dat ook niet. Misschien net daarom dat het makkelijker is om het gedrag van je kind als manipulatief te bekijken. Zo leg je namelijk de verantwoordelijkheid voor het probleem bij je kind en niet bij jezelf. Maar zo maak je het jezelf meteen ook een stuk moeilijker, want je hebt geen controle over je kind. Niet echt. (Je kan er wel invloed op uitoefenen, dat gelukkig wel) Waar heb je wel controle over? Over jezelf. En daar ligt ook meteen de mogelijke oplossing van het probleem. Want het is logisch dat je kind jou zal proberen beïnvloeden en zal proberen om je van gedachte te doen veranderen zodat jouw ‘nee’ een ‘ja’ wordt. Dat kunnen we denk ik allemaal wel begrijpen. En wanneer wij dan telkens toegeven en zeggen ‘Oké dan’ , omdat we die frustratie en teleurstelling bij ons kind moeilijk kunnen verdragen, dan leren we ons kind dat wat die deed succesvol is. En dan gaat die dat gedrag uiteraard nog vaker inzetten. En dan worden wij nog meer gefrustreerd en willen we nog meer dat ons kind eindelijk leert om grenzen ‘te respecteren’ waardoor we vaak in een vicieuze cirkel terechtkomen. (En wat kinderen mogelijk ook leren is dat die vervelende gevoelens er niet mogen zijn en dat we er best alles aan doen om die te doen verdwijnen zodat we ze maar niet moeten voelen…)

Kinderen moeten toch leren om grenzen te accepteren?

Moeten kinderen leren dat ‘nee’ ‘nee’ is? Uiteraard. Hoe leren ze dat? Wanneer wij daar duidelijk in zijn en voet bij stuk kunnen houden. Wij hebben daar als ouder dus vooral werk in te doen. Is boos en teleurgesteld zijn hetzelfde als een grens niet accepteren? Nee. Sterker nog: die teleurstelling is net een teken dat je kind de grens accepteert, maar dat alsnog niet leuk vindt. Heel logisch. Uiteraard vind ik het ook makkelijker wanneer mijn kinderen ‘Oké mama’ zeggen wanneer ik een grens stel. En soms gebeurt dat ook. Maar doorgaans komt er vooral boosheid, frustratie en teleurstelling en dat is ook oké.

Ik mag een grens stellen en mijn kind mag dat lastig vinden. En als we ruimte kunnen maken voor die gevoelens die bij een grens komen kijken, dan helpen we ons kind om beter om te gaan met die gevoelens en om de grens te kunnen accepteren.

Focus op wat helpt

Laat het woord ‘manipulatief’ dus gewoon achterwege – als ouder én zeker als professional. Ook al ben je ervan overtuigd dat dit is wat er speelt. Het helpt geen enkel kind en het helpt geen enkele ouder wanneer er zo naar gedrag of naar het kind als persoon wordt gekeken. Focus liever op wat wel helpend is:

• Ga uit van de goede intenties van kinderen wanneer ze ‘lastig’ gedrag laten zien of het moeilijk hebben met grenzen. Het ís ook niet makkelijk wanneer de dingen niet lopen zoals je wilt. En het is begrijpelijk dat je er alles aan wil doen om dit alsnog te veranderen.
• Herinner jezelf eraan dat alle gevoelens er mogen zijn. Voel je dat dit lastig is voor jou als ouder? Dan is het goed om ondersteuning te zoeken bij jouw kijk op emoties, hoe je er ruimte voor kan maken en hoe je hiermee om kan gaan (zowel bij jezelf als bij je kinderen). Mijn boek ‘Waarom doe jij nu zo?!‘ kan je hier ook al wat bij op weg helpen.
• Reik kinderen tools aan om met frustratie en lastige gevoelens om te gaan. Emotiecoaching kan hierbij heel helpend bij zijn. En opnieuw: heb je dit als ouder zelf niet geleerd? Zoek hier dan hulp bij van een professional. Laagdrempelige hulpmiddelen zijn gevoelsposters, gevoelskaarten en gevoelsdagboeken.
• Zorg dat je als ouder goed weet welke grenzen je stelt en waarom. Merk je dat je het lastig vindt om voet bij stuk te houden? Dan is het een goed idee om hier hulp bij in te schakelen. Er zijn heel wat professionals die je hierbij kunnen helpen. Mijn online cursus ‘Grenzen stellen – zonder dreigen, straffen of belonen‘ kan hierbij ook van pas komen.

Ben je als professional op zoek naar meer tools om ouders hierbij te helpen en hen te begeleiden in het anders kijken naar gedrag en emoties? Dan is de driedaagse training ‘ouders begeleiden naar verbindend ouderschap’ die ik samen met Kimberley Roerdink organiseer een aanrader. Er zijn nog enkele vrije plaatsen voor de komende reeks in november/december, dus wacht niet te lang om in te schrijven! Alle info over de driedaagse training vind je hier.